© Shutterstock
Catalonië’s menselijke toren (castell), ontpopte zich in 2010 tot werelderfgoed. Het stapelen van mensen kreeg als motto: força, equilibri, valor i seny, oftewel “kracht, evenwicht, moed en wijsheid.” Met dit soort bibberende gymnastiek zijn al die componenten uit dat motto ook hoognodig!
Er is altijd wel weer een nieuwe horizon te winnen voor de sport. De discus die net weer een centimeter verder landt. De vijftienhonderd meter die een milliseconde sneller kan geschaatst. Alleen scoort de sport van de castells > niet met zulke minieme marges. Pas met een volgende verdieping in de menselijke toren wordt een nieuw record gezet. En dat betekent in concreto dat een toren van tien verdiepingen pas bij een elfde laag het oude record ontstijgt. Waarbij de toren dan wel in een keer met vijf of meer procent is verhoogd! Geen wonder dat de horizon van de castells niet snel verlegd wordt. Voorlopig blijft nog wel even de hoogte begrensd tot een appartementsgebouw van zo’n vijf verdiepingen.
© Montse Torres https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en
Hoe bouw je een dennenappel
Vanouds een echte herensport, elkaar beklimmen en naar de hemel reiken. Maar sinds de jaren tachtig kregen niet de mannen, maar lichtere en behendige vrouwen en kinderen het voor elkaar nog twee verdiepingen aan de hoogste castells toe te voegen. Een sportieve traditie dus die zeer emancipatoir nu over zowel geslachten als ook leeftijden is verdeeld! >
Naast een gymnastische sport is de castell vooral een culturele traditie, al een paar eeuwen oud. Met alleen maar meer succes, al zo’n honderd professionele clubs (colles) helpen geregeld mensen de lucht in, zoals die van het Barcelonese stadsdeel Gràcia. > In de tijd dat Franco Spanje beteugelde, mochten de Catalanen hun eigen taal niet meer gebruiken en ook de beroemde sardanadansen werden aan banden gelegd. Maar het bouwen van castells ging gewoon door! Alleen werden de voorheen monarchistische en republikeinse groepen castellbouwers wel door elkaar gehusseld zodat de castells apolitiek rezen.
Niet elke toren is gelijk. > Niet in hoogte maar ook niet qua structuur. Er zijn castells met bijvoorbeeld vier deelnemers per verdieping waarvan drie een vierde omgeven. De binnenste deelnemer kan dan op zijn schouders ook weer iemand dragen, enzovoort. Bouwsels van één mens tegelijk heten pilar (pilaar). Twee deelnemers die elkaars armen per verdieping omstrengelen, bouwen aan een torre (toren)’; drie is een tres, vier een quatre en vijf een cinc. Natuurlijk is het bovenste deel van de castell het meest tricky: de bovenste drie verdiepingen heten pom de dalt. De enige laag die veel meer mensen heeft is de grondlaag, de pinya. Soms honderden mensen dringen in radiërende cirkels hier tegen elkaar en drukken als het ware als tegenwicht tegen de omhoogkomende toren om zo stevigheid te garanderen. Een bijenkorf is een passende associatie. Arme eerstvolgende laag, voorheen loeisterke boeren, want op hun schouders rust snel het gewicht van zo’n duizend kilo aan menselijke toren…
© Concepting Culture
De grond onder je voeten
Wanneer is zo’n menselijke toren nu geslaagd? Heel kort: de opbouw van de verdiepingen, het naar boven klimmen van de ‘top’ ofwel de enxaneta (altijd een gehelmd kind) die eenmaal boven een hand opsteekt (het is volbracht) waarna bliksemsnel de afbouw volgt: een ware roetsj naar beneden van elke tot dan hoogste verdieping, het aanzwellende geruis van het publiek tegemoet. Als de ontmanteling zo gaat, is de castell gelukt. Alles met elkaar vaak in zo’n tien minuten gepiept! Vaak echter rilt het evenwicht en zien omstanders de toren in elkaar storten; met spartelende lichamen die op het valscherm van de onderste laag mensen, de pinya, vallen. > Het is het moment dat het ambulancepaneel rondom de ogen wijdopen spert en de traditionele muziek > die het proces begeleidt, stokt. Het meeste drama maak je mee tijdens een van de voorstellingen op de pleinen van Catalaanse steden, in het bijzonder Barcelona, Tarragona en Valls. Voorstellingen, geen wedstrijden, het competitie-element > vind je elk even jaar terug in de oude stierenarena van Tarragona. Krijg je niet de kans om een live event > mee te maken? Dan biedt een ingenieus castellmuseum > je toch nog een lucide ervaring.
© Concepting Culture
Top-down, down-top
Even praktisch, hoe beklim je nu eigenlijk zo’n menselijke toren? Er komen geen laddertjes of klimhaken aan te pas. Een modieuze aanpassing van de deelnemers brengt licht in de zaak. Elke deelnemer heeft een brede zwarte sjerp (faixa > ) om zijn middel gewikkeld. Deze helpt de onderrug te steunen maar is tegelijk ook een klimmiddel waar handen en voeten grip in kunnen vinden.
Tot slot: overal ter wereld wordt gewerkt aan het summum van de castella, ook in Japan. > Catalanen hebben alleen ook nog iets dwars en dat komt niet alleen tot uiting als de hegemonie van Madrid weer opspeelt. Ook met een van hun belangrijkste cultuuruitingen gaan de Catalanen soms omgekeerd om. Want een castell wordt ook wel eens niet opgebouwd, verdieping na verdieping, maar onderbouwd. Wat er dan gebeurt… een verdieping van castellers wordt door sterke mannen opgetild, waarna ook deze groep weer van onderaf door nog strakkere heren de lift in gaat. Zo wankelt dan de castell bevend omhoog, door er van onderop steeds een laag aan toe te voegen. Gaat het goed, dan is het uiteindelijke kijkresultaat net zoals bij de traditioneel opgebouwde menselijke toren: een zenuwachtig heen en weer bewegend staketsel, waarbij elke spier tracht de toren in het cement te houden. Dat geldt alleen niet voor één uiterst stramme en eeuwigdurende castell: het stapelmonument in Tarragona. >