En dan ben je heel Frankrijk door geploeterd, hetzij stoplichtlangzaam binnendoor, hetzij pitstoppend over de Route de Soleil, en kom je terecht in een van de grootste zoutbakken van La douce France: de Camargue. >
En ja, er is strand niet ver van stoef kijkende obers die jou als toeristisch product nog maar ternauwernood waarderen. Apathie, in Stes-Maries de la Mer > gekweekt op een nooit ophoudende stroom van vakantiegangers. En er is cultuurhistorie, verzand maar nog nostalgisch achter een vierhoek van muren: die van het stadje Aigues Mortes. > Stierenvechten > kan er met menselijk erbarmen want de hoorndragers hoeven niet geveld en met de hoeven hoog uit de arena gesleept. Zigeunerkampementen achter rijstvelden, een wirwar van irrigatiekanaaltjes, vlugge paardjes > en snel de mond vol muggetjes, > het is allemaal invliegbaar vanuit de zondoorstoven zoutbak van Frankrijk.
© Shutterstock.com
Waterpassende strekking
Waar Frankrijk in de Alpen verticaal gaat en verder in bijna alle departementen rimpelt of heuvelt, is de Camargue > zowaar een tweede Nederland. Als het om fietsen gaat, tenminste. Op de plek waar het zout van de Méditerranée het zoet van de Rhônerivier tegemoet spoedt, blikkert een zilte vlakte onder de zon. Zuidelijk van Arles > hoeft daarom in het estuarium van de Rhône > geen enkele fiets meer tandradkeuzes te maken.
Regionaal natuurpark, stempel! Natuurreservaten, > tampon! Biosfeergebied, > inscrit! De natuur lijkt hier in de watten gelegd. Een derde van alle Franse plantensoorten wortelt er, waaronder zeldzame zilte flora. Maar je belandt zonder omkeren in natuur waar de mens flink in heeft gegrepen. Met zeedijken, > kanalisering, > sluizen…> Waar het maar mogelijk was, werd het huwelijk tussen de zoute zee en de zoete rivierarmen ontbonden. Voor maagdelijk land om rijst > te kunnen verbouwen en zout > te zieden. Nederland Méditerranée.
En toch, de Griekse dichter Pindarus zei het al: water is het beste.
© Shutterstock.com
Een Griekse diaspora
De Grieken kwamen ook van over het water naar de Camargue en omstreken. Zij stichtten rond 600 v. Chr. de nu tweede stad van Frankrijk: Marseille. > En ook in de 20e eeuw bleven de Grieken > komen, nu wel als kleinere kolonie en nestelend in dat wat je de antipode van Marseille kunt noemen: een bijkans weggestopte nederzetting tussen de zoutpannen. > Salin de Giraud. > De barakken werden gedeeld met Armeniërs, Turken en Spanjolen, met eenieder die niet vies was van zout kruien en een karig loon duldde.
Een film van Thomas Gayrard beschrijft het wel en wee van de kolonie Grieken in Salin-de-Giraud, met mopperende jongeren die voor hun werk vrezen omdat de ecologische grootmachten hebben besloten een deel van de Camargue op te offeren. > De reden? Het klimaateffect van de stijgende zeespiegel. Zo wordt de oude zeedijk tussen Salin-de-Giraud en Stes-Maries-de-la-Mer aan zijn lot overgelaten en de zee breekt steeds vaker naar binnen. De buffers tussen zoet en zout verdwijnen in de stroompjes en kanalen. Alles wordt met elkaar verbonden zodat stormvloeden straks rustig ‘onderdak’ kunnen in de Camargue en door deze buffer niet te snel hun waterhausse over huizen en straten smijten. Met een bijna gehalveerd areaal aan zoutpannen zal de natuur ook hier weer in min of meer zilte toestand bloemiger en beestiger worden. In de zoutpannen zelf overleeft slechts de artemia, > het pekelkreeftje, een mini-garnaaltje waar de flamingo’s dol op zijn en die ze nog rozer maken dan ze al zijn.
© Shutterstock.com
Maar, met de woorden van Pindarus in gedachten en een kleine toevoeging: watermanagement is het beste…
Want de industriebaronnen van de zoutwinning (Salins du Midi) > en de sodafabricage (Solvey) > zijn met hun waterverplaatsingen niet meteen ordeverstoorders van de natuur. Met hun watermanagement (water pompen in kustmeren en rijstvelden) dragen ze soms zelfs bij aan het laguneleven. Hoe precair kunnen menselijke activiteiten en fauna zich verhouden? Une petite histoire. De Camargue is het enige gebied in Europa en Noord-Afrika waar een echt forse kolonie roze flamingo’s > zich broedend ophoudt. Goed, Spanje en Italië bergen op plekken ook hier en daar een paar honderd, maar de Camargue huisvest er liefst tienduizend! En allemaal wieken ze naar hetzelfde plekje: de lagunes westelijk van Salin-de-Giraud, de lagunes die de zoutheren van de Salins du Midi benutten voor het zieden waarbij de lagunes vochtig blijven door de afvoer van verdunde zeepekel. Op alle eilandjes in die lagunes strijken de roze flamingo’s graag neer om nieuwe generaties uit te broeden.
Zout op een ei?
De zoutindustriëlen signaleerden dat rond 2010 hun omzet structureel gehalveerd bleef en planden beëindiging van hun onderneming. De zoutwerkers van Salin-de-Giraud zagen hun banen op de tocht staan en gingen staken. Ze stopten met het pompen en versluizen van het water uit de Middellandse Zee zodat de lagunes verschraalden en opdroogden. De flamingo’s leken de zoutwerkers bij te staan want zij staakten ook. Er kwam geen ei meer vrij op de eilandjes in de lagunes. Een hele lente en zomer lang geen enkel flamingokuiken aan de fladder. Tal van flamingo’s probeerden het nog even meer westelijk, op het zoutwinningsterrein bij Aigues Mortes, maar de gebouwde nesten vlogen uit elkaar door de daar heersende stormen. Anno 2020 is de 'kolonisatie' > bij Aigues Mortes wel succesvol, overigens.
© Shutterstock.com
En dan te bedenken dat Unesco en de Franse staat hun ecobordjes hadden geplant in de biosfeer van de Rhônedelta en dat dus op hoog niveau bescherming van het natuurpark beloofd was. Het evenementje van de niet langer broedende flamingo’s werd dan ook tot onderwerp van crisismanagement. Niet lang daarna volgde het besluit de zoutwinning – verminderd, dat wel - te blijven continueren zodat terugkerende flamingo’s de kuikenproductie konden herstarten.
Het geeft aan hoe delicaat de verhouding is tussen menselijke activiteit en natuur. Het laat zien dat het staken van menselijk produceren onmiddellijk gevolgen kan hebben voor de broze fauna en flora. In die zin geldt dat ook voor de rijstboeren. En in dit geval kan Pindarus’ uitspraak vervangen door ‘zoet water is het beste’. Want gaan de rijstboeren niet langer buigen naar hun velden, dan valt er nog een ecologische calamiteit te melden. In het midden van het park ligt een royale waterlong, het Étang de Vaccarès. > Die wordt gevoed door de uitloop van vers water dat vanuit de rivier de rijstvelden in is gepompt. Stopt dit, dan droogt het Étang op.
© Shutterstock.com
Voortkabbelende backwaters
De Grieken in Salin-de-Giraud zijn al decennialang voorvechters van een brug over de Grand-Rhône. Die zal ervoor zorgen dat de connectie met Marseille veel makkelijker wordt. Echter… met zo’n brug roep je ook hordes aan weekendgangers van het metropole Marseille naar de natuur en de stranden van de Camargue. En massatoerisme masseert de zilte gronden van de Camargue snel kapot. Bovendien zal een cohort van vrachtwagens meteen de brug benutten om bottlenecks Arles en Nîmes te vermijden en de vrachtjes sneller naar Montpellier te rijden. Gelukkig dobbert nog steeds de Bac de Barcarin > tussen de Rhône-oevers om reizigers over te zetten. Zo’n vaarbak illustreert de senang van de Camargue veel beter dan een jachtige verkeersbrug. Ja, Pindarus, je gelijk blijft behouden: water is het beste.